Żeby dobrze wyjaśnić kim jest asystent osoby z niepełnosprawnością trzeba naświetlić co stoi u podstaw jego funkcjonowania w przestrzeni usług publicznych. Zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami możliwości skorzystania z usług asystenta osobistego jest od wielu lat przedmiotem zainteresowania instytucji rządowych i pozarządowych, w tym organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w wielu krajach świata.
Koncept asystencji osobistej stał się jednym z rozważań powołanego przez Radę Europy w 2007 roku Komitetu Ekspertów do spraw starzejących się osób niepełnosprawnych i starszych osób, które stały się niepełnosprawne. W ramach swojej działalności Komitet ten przeprowadził badanie kwestionariuszowe obejmujące swoim zakresem ramy prawne, finansowe, operacyjne oraz zindywidualizowane potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Uzyskane w trakcie badania informacje wykazały, że polityka społeczna państw europejskich wobec osób z niepełnosprawnościami powinna uwzględniać takie aspekty jak:
- stworzenie systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin,
- równy dostęp do usług socjalnych,
- zindywidualizowane podejście w dostarczaniu usług przez wyspecjalizowane służby,
- zapewnienie dostępu do usług asystenta osobistego oraz budżetu osobistego.
Ponadto wywnioskowano, że istotne jest przygotowanie samych zainteresowanych – osób z niepełnosprawnościami – do zarządzania swoim życiem w środowisku lokalnym pozwalającym na samodzielne dokonywanie wyboru usług – sposobu ich realizacji, miejsca i czasu oraz wypełnianie ról społecznych. Takie postrzeganie usług wspierających dla osób z niepełnosprawnościami potwierdza fakt, że asystencja osobista powiązana jest bezpośrednio z prawem do niezależnego życia.
Niezależność osób z niepełnosprawnościami jest formą autonomii, co oznacza, że każda taka osoba ma prawo do dokonywania wyborów decydujących o sposobie i stylu życia, bez kontroli osób trzecich. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że niezależne życie nie jest równoważne z życiem samemu czy też byciem w pełni samodzielnym, obejmuje ono wyłącznie możliwość dbania o własne życie w oparciu o indywidualne, niezależne decyzje, które bezpośrednio go dotyczą. Swoboda dokonywania wyborów dotyczy kluczowych kwestii takich jak chociażby:
- codzienny tryb życia,
- wybór miejsca zamieszkania,
- budowanie relacji osobistych,
- decydowanie o sposobie ochrony zdrowia.
Ponadto niezależne życie to również prawo do włączenia się w działania społeczności lokalnej w oparciu o skuteczną integrację ze społeczeństwem i udział w życiu społecznym przy wykorzystaniu usług oferowanych przez społeczeństwo. Warto zaznaczyć, że prawo do niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami to nie tylko postulat środowiskowy tej grupy osób, ale przede wszystkim zobowiązanie wynikające z Konwencji [ONZ] o prawach osób niepełnosprawnych. Dokument ten jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym o zasięgu ogólnoświatowym, który dotyczy ochrony podstawowych praw i wolności osób z niepełnosprawnościami. W myśl Konwencji pod pojęciem osoby z niepełnosprawnością kryje się każdy, kto posiada długotrwale naruszoną sprawność fizyczną, umysłową, intelektualną lub w zakresie różnych zmysłów, co może, w oddziaływaniu z różnymi barierami, utrudniać mu pełny i skuteczny udział w życiu społecznym, na zasadzie równości z innymi osobami [ artykuł 1 KPON]. Dnia 6 września 2012 r. ratyfikując Konwencję Prezydent RP Bronisław Komorowski zgodnie z treścią artykułu 19, mówiącego o prowadzeniu życia samodzielnie i przy włączeniu w społeczeństwo, zobowiązał Polskę do uznania równego prawa wszystkich osób z niepełnosprawnościami do życia w społeczeństwie, wraz z prawem do dokonywania takich samych wyborów, na równi z innymi osobami poprzez zapewnienie prawa do:
- wyboru miejsca zamieszkania osób z niepełnosprawnościami i podjęcia decyzji co do tego, gdzie i z kim będą mieszkać oraz, że nie będą zobowiązane do mieszkania w szczególnych warunkach,
- dostępu do szerokiego zakresu usług świadczonych w domu, w miejscu zamieszkania i innych usług wsparcia świadczonych w ramach społeczności lokalnej,
- świadczonych w społeczności lokalnej usług dla ogółu ludności dostępnych osobom z niepełnosprawnościami, na zasadzie równości z innymi osobami odpowiadających ich potrzebom.
Jednym z mechanizmów wspierających prawo do niezależnego życia są właśnie usługi asystentów osobistych osób z niepełnosprawnościami rozumianych jako szansa na samodzielne funkcjonowanie osób z niepełnosprawnościami bez angażowania członków ich rodzin. Wsparcie to powinno opierać się przede wszystkim na indywidualnej ocenie potrzeb i możliwości wyboru osoby asystenta, zasięgu i rodzaju świadczonych przez niego usług a także miejsca i czasu ich realizacji. Warto podkreślić, że tak rozumiane usługi asystenta osobistego nie są tożsame ze wsparciem od rodziny osób z niepełnosprawnościami, czy też usługami opiekuńczymi lub specjalistycznymi usługami opiekuńczymi wchodzącymi w skład instytucjonalnych form wsparcia osób niesamodzielnymi realizowanymi w ramach zadań własnych samorządu terytorialnego (gmina, powiat). Wobec tego asystencja oznacza zindywidualizowane wsparcie udzielane pod kierownictwem osób z niepełnosprawnościami wybrane przez nie osoby.
Źródło:
- Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, dostęp online: https://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20120001169,
- Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych: Program „Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej”, dostęp online: https://niepelnosprawni.gov.pl/art,927,program-asystent-osobisty-osoby-niepelnosprawnej,
- Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych: Dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych, dostęp online: https://www.niepelnosprawni.gov.pl/art,49,konwencja-o-prawach-osob-niepelnosprawnych,
- BIULETYN RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH 2017, nr 5: Zasada równego traktowania. Prawo i praktyka, nr 22 Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością – zapotrzebowanie na miarę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami, dostęp online: https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Asystent%20osobisty%20osoby%20z%20niepe%C5%82nosprawno%C5%9Bci%C4%85%20-%20zapotrzebowanie%20na%20miar%C4%99%20Konwencji%20o%20prawach%20os%C3%B3b%20z%20niepe%C5%82nosprawno%C5%9Bciami.pdf,
- BIULETYN MINISTERSTWA PRACY, RODZINY I POLITYKI SPOŁECZNEJ I PEŁNOMOCNIKA RZĄDU DO SPRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH: ASYSTENT OSOBISTY OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ – rozwiązania w wybranych państwach europejskich, dostęp online: https://unipd-centrodirittiumani.it/public/docs/Asystent_osoby_niepelnosprawnej.pdf.